Sabahtan akşama kadar ekranlarda uzunluk gösteren uzmanların erkek olduğunu görüp, “burada neden hiç bayan konuk yok” diye kaç sefer sordunuz? Bilhassa de bayan mevzuları tartışılırken bu rahatsızlık had safhaya çıkmıyor mu? Bir bakıyorsunuz, 5-6 erkek oturmuş, bayanlar için neyin gerçek, neyin yanlış olduğunu konuşuyor. Öte yandan bir haber yaparken görüş alacak, röportaj yapacak uzman bayan bulmak da gazetecilerin en çok zorlandığı hususlar ortasında. Nüfusun yarısını oluşturan bayanların varlığı ile temsiliyeti hiçbir alanda örtüşmüyor. Siyaset ve medya ise bunların başında geliyor.
“Bana Bayanlar Anlatsın: Türkiye’de Bayanların Medyada Görünürlüğünü İyileştirme” projesi işte bu eksiği gidermek için yola çıktı. Televizyon, gazete, çevrimiçi haber sitelerinin yanı sıra sivil toplum ve özel kesim toplantılarında da bayan uzmanlara istikrarlı bir halde yer verilmesini sağlamak üzere, farklı disiplinlerden bayan uzmanların profillerinden oluşan bir bilgi tabanı sunuyor. ‘Sensiz Olmaz Sessiz Olmaz’ kampanya takımından gazeteci Ayşe Karabat ve Semin Gümüşel Güner’le Türkiye’de Bayanların Medyada Görünürlüğünü Güzelleştirme Projesi’ni konuştuk. Ayrıyeten birebir kaygıdan muzdarip gazetecilerden Ahu Özyurt, Sümeyye Ertekin ve bu platformda tanıdığımız Biyo Genetik Uzmanı Prof. Dr. Hilal Özdağ’la bayanların medyada görünürlüğü tercih etmeme sebeplerine değindik. Özetle, “Bu masada bir bayan eksik” kelamını tüm konuk koordinatörlerinin yanı sıra herkes söylemedikçe, o eksik daima devam edecek üzere gözüküyor. Bunu değiştirmek elimizde.
Medyada bayan uzman bulup konuşturmak mı, yoksa bayanın görünürlüğünü artırmak mı? Sizi bu bir projeye teşvik eden neydi?
Ayşe Karabat: Medyanın bir misyonu de sessizlerin sesi olmak. Bu sessizler ortasında herkes var fakat galiba hangi kısımdan olursa olsun en çok bayanların sesi duyulmuyor. Uzmanlıkları var, hayat tecrübeleri var, bunları paylaşma istekleri var lakin ortada yoklar. Gazeteciler bilir; bir haber yazarken yahut televizyonda yayına bir uzman çıkartırken, “Bir bayandan da görüş alalım” yahut “konukların ortasında bir de bayan olsun” diye debelenip duruyoruz.
Bu bizim uzun müddettir düşündüğümüz bir projeydi. Ferdî gayretlerimizle telefon rehberimizdeki bayan haber kaynağı sayısını genişletmeye çalışıyoruz. Ama medyanın alışkanlıkları olduğunu da biliyoruz. “Bunu değiştirebilecek bir fihrist hazırlasak nasıl olur sanki?” diye daha somut hayaller kurmaya başladık. Sonra bu hayallerimizi sivil toplum alanında çok uzun mühletten beri çalışan, onların da kendi hayalleri olan öbür bir küme arkadaşımızla paylaştık ve harekete geçtik.
Semin Gümüşel: Haftalık mecmualarda ve televizyonda haber merkeziyle iç içe çalıştım. Televizyonda konuk sorununu bil fiil yaşayanlardanım. Birebir anda birkaç husus ve konuk bulma ve vakitle yarış sorunu önemli bir sıkıntı. Yıllardır gazetecilik yapıyoruz, ben açıkçası bir gazetecinin ‘aman bayanlar bu ekranda gözükmesin’ diye düşünerek ekrana bayan çıkartmadığına şahit olmadım. Çok süratli olmanız lazım, en uygununu bulmanız ve bulduğunuz kişinin de daha evvel kendini söz edebilmesini görmüş olmanız lazım. Bütün bunları birleştirince sonuç odaklı bir şey geliştirelim diye yola çıktık.
TELEVİZYONA ÇIKMAYA SIKINTI İKNA EDİYORUZ
Yalnızca uzman bulmak mı sorun? Ekranda görünmemek bayanların kendi tercihi de değil mi birebir vakitte?
Semin Gümüşel: Evet, haklısınız. İşini bilen birçok bayan var lakin televizyona çıkmak konusunda çok güç ikna ediyorsunuz. Günlük haberlerde kısa konuşmalara çıkabiliyorlar ancak saatlerce süren tartışma programlarına çıkmak istemiyorlar. İnsanların aklına medya deyince siyasi konuşmalar geliyor ve bayanların en kolay linç edildiği yerler buralar. Bayanların siyasi tartışmalara çıkmak konusunda imtina etmelerini anlıyorum. Ancak işin enteresan yanı, siyasi tartışmalar aslında o koca medyanın çok küçük bir kısmı. 24 saat yayın yapan haber kanalları var, gündüz yayınlarının içinde bin başka bahis ele alınıyor. Birçoğu da uzmanlık gerektiren mevzular. Öte yandan digital medya çok canlı. Bu türlü olunca aslında bayanların tehlike arz etmeyen kısımlarda de kendilerini söz edebileceği çok yer var. Bayanların medyayla temas etmemiş olmaktan gelen telaşları, dehşetleri bir de bu sebeple görünür olma konusunda frene basmalarına sebep oluyor.
MEDYA SADECE TARTIŞMA PROGRAMI DEĞİL
Bayanların bu çekincelerini gidermek için düşündüğünüz şeyler var mı?
Ayşe Karabat: Aslında problemin iki boyutu var. Birincisi, medyanın o acelecilik içinde bayan uzman aramaya fırsat bulamaması, ikinci olarak da bayanların çekinceleri. Bir yandan meslektaşlarımız için bu türlü bir fihrist hazırlarken, öbür yandan da bu çekinceyi kırmak için istekli bayanlarla atölye çalışmaları yapacağız. Medyanın yanlızca tartışma programı olmadığı, digital medya, yeni medya denilen bir alanın olduğu, radyoların, podcastlerin olduğu, çok farklı alanlarda görünebileceklerini anlatacağız.
Bir gazetecinin mantığı nedir, nasıl düşünür, bir haber nasıl ortaya çıkar? Bunlar bizim hayatımızın bir modülü olduğu için herkes biliyormuş üzere geliyor lakin beşerlerle konuştukça bunun çok da bilinmediğini, hatta medyaya görüş veren şahıslar tarafından bile fark edilmediğini anlıyoruz. Hasebiyle istekli olarak atölye çalışmalarına gelecek olan bayanlarla medya nedir, ne değildir, nasıl çalışır ne yapar üzere temel bir grup bilgiler, sonra da medyada görünür olmak için pratik bilgiler vereceğiz. Mesela ‘televizyona çıkarken ne yaparsınız’, ‘ekranda nasıl konuşursunuz’, ‘podcastte neye dikkat ederseniz daha uygun olur’, ‘uzmanlığınızı en âlâ yansıtacak biçimde toplumsal medyayı nasıl kullanırsınız’ üzere bilgiler.
Uzman bayanlar bu bilgileri aldıktan sonra medyada konuşmaya hazır hale gelmiş olacak mı?
Ayşe Karabat: Tabi ki bunların pratiğini yapacağız. Değişik vilayetlerde ve değişik vakitlerde herkes için çok eğlenceli olacağını umduğum atölye çalışmalarımız var. Gerçek moderatörlerle, başlarına gelebilecek şeyleri bir çeşit deneyimledikleri bir atölye çalışması düşünüyoruz. Özetle hem gazetecileri hem de uzmanlıklarını, bilgilerini ve görgülerini yansıtmak isteyen bayanları birebir proje içinde bir ortaya getirebiliriz diye düşünüyoruz.
HER KESİTTEN BAYAN ÖNDE OLMALI
Bayanlar bu projeyi nasıl karşıladı? İlgi duyuyorlar mı?
Semin Gümüşel: Bugüne kadar birebir konuştuğum herkes çok heyecanlandı. Nüfusun yarısıyız lakin siyasetinden tutun medyaya kadar her alanda o kadar eksiğiz ki, hiçbir halde varlığımızla temsiliyetimiz örtüşmüyor. Ancak biz gücümüzün yettiği alanda bir fark yaratabilir, küçücük bir gelişme sağlayabilirsek, tahminen de bu domino tesiri yaratabilir. Biz bu projenin bayana şiddetten tutun, toplumda daha fazla farklı sesin lisana getirilmesine, demokratikleşmeye, bayanın güçlenmesine kadar birçok şeye tesir edebileceğini düşünüyoruz. Projeyi anlattığımız erkekler de çok keyifli oldular. Bu hususta hassas çok fazla erkek var aslında.
Ayşe Karabat: Bayanlar bu proje için heyecanlanıyor. Zira çok uzun müddetten beri her kısımdan bayanın söylemek istediği şeyler var. Bir yandan da tedirginlikleri var. Zihinlerindeki medya deneyimleri çok müspet değil. Bunun bu türlü olmadığını anlatmak gerekiyor. Bayanları medyada görmek, ister istemez rol modellik olacaktır. Aileler için kızlarını okutmama konusu düşünülmeyecek bir noktaya gelecektir. Erkekler için temel problem bayanlara hürmet duymama meselesinin ortadan kalkacağını düşünüyorum. Bu da fakat ve lakin hayat şekillerinden bağımsız olarak bütün bayanların görünür olmasıyla başarılacak bir şey. Yanlızca aşikâr bir küme bayanı ön plana çıkartırsanız yeniden zihniyet değişmez. Bayanları kadın oldukları için bilgileriyle ve hayat tecrübeleriyle sesini duyurmak sorun. Münasebetiyle bizim projemiz çok kapsayıcı olduğu vakit bayanlar açısından muvaffakiyete ulaştık diyebileceğim.
Sistem nasıl işleyecek?
Semin Gümüşel: Arkadaşlarımızın dayanağı ve edindiğimiz fonlar sayesinde çok kapsamlı bir data tabanı olan web sitesi hazırladık. Bayanların medyayla bağlantıda işine yarayacak notlardan oluşan dökümanlarımızla geliştirmeyi düşünüyoruz. Tahminen ilerde eğitimlerimizden kısımlar yükleyebiliriz fakat onun dışında hali hazırda olan makaleler kısmımızda yazılar yayınlıyor, bayanların yazmasını teşvik ediyoruz. Buranın bayanlarla ilgili birçok sorun için referans noktası olmasını umuyoruz.
Ayşe Karabat: O denli bir sistem kurduk ki bayanlar kendilerine nasıl ulaşılmak istediklerini kendileri tercih ediyor. Whatsap, Linkedin yahut diğer toplumsal medyalar olabilir. Gazeteciler uzmanlara ulaşacak lakin onun irtibat bilgilerini görmeyecek. Günümüz şartlarını da gözeterek sitemize kaydolacak bayanların her türlü bilgi güvenliğini sağlıyoruz.
Bayan bakış açısı çok daha kapsayıcı
Birçok alanda bayanların görüşüne başvurabileceğimiz uzmanımız mevcut olduğu halde, ekranlarda her gün sabahtan akşama kadar daima erkek konukları görüyoruz. Bayan sorunlarıyla ilgili bile erkek konuklar konuşuyor. Artık beşerler birebir konukları dinlemekten bıktı. Televizyonda çalıştığım vakit, son anda canlı yayına konuk aradığım çok oldu. Uzman konuk bayan derdi çektiğimizi biliyorum. Arıyorsunuz, bulamıyorsunuz, çok fazla ekranda olmadıkları için göremiyorsunuz. Bu türlü bir havuzun olması o yüzden çok değerli. Bayan bakış açısı her vakit çok daha farklı, kapsayıcı ve ufuk açıcı olabiliyor. Zira bayanların hayata bakış açısı erkeklerden çok farklı. Bir sorunu çözme, bir sıkıntıyı ele alma konusunda çok daha kapsayıcı ve farklı görüşler duyabiliyorsunuz. Bayanlar ekrana çıktığında hem farklı şeyler duyabileceğiz, hem de daha ufuk açıcı, daha besleyici görüşler dinleyeceğiz. Bu muhtaçlığa yanıt verecek çok değerli bir proje. Ayrıyeten çok kapsayıcı oldukları için ‘her kesitten bayan ekrana çıksın, muhakkak bir kesim olmasın’ diye düşündükleri için çok yararlı olacağına inanıyorum.
Erkeklere daha kolay ulaşılıyor
Bayan kanaat başkanları ya da bayan uzmanlar yahut ekrana çıkartabileceğimiz fikir insanları, titizlikle ve hassasiyetle kendi bahislerinin dışında konuşmaktan imtina ediyorlar. Bu insanları uzun süren programlara davet edemiyorum. Kendi özel alanlarında konuşmak istediklerinde gelebiliyorlar. Lakin şu anda ana akım televizyonlarda hakim olan program formatı, birebir gün beş başka bahisten konuşmak. Bunu aşmanın bir yolunu bulmamız gerekiyor. Erkeklere daha kolay ulaşılabiliyor, onlar da daha kolay vakit ayırabiliyorlar. Geçen yeterli bir akademisyen bayanı yayına çağırdım, “Sabah çocuğu okula bırakıyorum, oradan da bir şey halletmem gerekiyor, gelebilirsem son bir saatte gelebilirim” diyor. Bayanların vakit bulamamak üzere problemleri da var. Kendi meşguliyetleri dışında bir de pandemiden ötürü meskende çalışmaktan yahut çocukların konutta olmasından kaynaklı ek yükleri de var.
Bu üzere platformlar çok âlâ olacak, bunu Amerika’da da yaptılar. Data tabanı oluşturup, oradaki uzmanlara ulaşmak, fikir almak, yazılı basın yahut internet basını için daha kolay. Fakat işin dönüp dolaşıp geldiği yer ekranlarda yahut herkesin izlediği mecralarda bayanın görünürlüğünü artırmak, profilini yükseltmekse, orada bayanın işini de kolaylaştırmak gerekiyor. Benim şahsen ilgilendiğim bir projem var bu hususla ilgili, Woman TV televizyonu kapandı ancak internet sitemiz faal. Siteye uzman bayanlarla beşer onar dakikalık görüntüler yüklemek istiyorum. Konuk koordinatörleri isimlere ulaştığında, nasıl konuştuğunu anlamak için bu bayanların görüntüsünü da görmek istiyor. Bizim onlara görsel bir cv, yayın provası üzere bir şey hazırlamamız işlerini kolaylaştırır. En alakasız hukuk kollarında bile otomatik olarak ‘bu masada bir bayan eksik’ demeye başlarsa konuk koordinatörleri, ki yavaş yavaş demeye başladılar, onların işlerini kolaylaştıracak araçları sağlamamız gerekiyor.
Bayanlar hayatın her alanında görünmeli
Bir projeyi değerlendirirken benim için referans çok değerli. Semin hanımlarla Fikir Tipi haber/websitesine hazırladığım bir yazı sırasında tanışmış ve önemli bir takımla karşı karşıya olduğumu anlamıştım. Bayanın medyada görünürlüğü ile ilgili hazırlamış oldukları projenin içeriği de esasen çok ikna edici. Bayanların medyada görünürlüğü sırf bir başlık değil aslında, hayatın her alanındaki görünürlüğü ile ilgili bir ıstırap var. Bu dert toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden temelini alarak bayanların erkeklerden çok daha fazla yükümlülükle donanmış olmalarından kaynaklanıyor. Bunu akademide, bilhassa de bayan akademisyenlerin idari vazifelere çok daha ender atanması halinde görebiliyorsunuz. Bir cinsiyet çok daha odaklı çalışabilme ayrıcalığına sahip iken, başka cinsiyet birebir anda birkaç işi yönetim etmek durumunda.
Bu proje ile ilgili olarak, cinsiyet kadar değerli gördüğüm bir öbür bahis da yanlış bilginin yayılması tehlikesi. Bu proje pak bir kaynağın oluşması, hangi mevzuda kiminle görüşmeliyiz, bu bahsin uzmanı kim üzere soruların da yanıtı olacaktır. Medya hakikaten uzman arıyorsa, burada sistematik bir tarama yaparak uzmanlara ulaşabilir. Öbür taraftan da biz akademisyenlerin medyayla nasıl konuşulur, nasıl beyanat verilir öğrenmemiz lazım. Bu kapsamda hem şahsen ben hem de öğrenciyken akademisyenlerin maruz kaldığı bir ekip talihsizliklere şahit oldum. Siz ‘a’ diyorsunuz, lakin metin içinden tek bir cümle cımbızlandığında, söylediğinizin bütün bağlamı yok olabiliyor. O yüzden medya gerçek uzmanı nasıl bulacağını, bizler de medya ile nasıl konuşulması gerektiğini öğrenmeliyiz diye düşünüyorum.
