KAMİL EŞFAK BERKİ
Hece Yayınları etiketiyle yayınlanan E.A.Poe, Faruk Uysal’ın çevirisiyle okurla buluştu. Kitabın özelliği Poe’nun bütün şiirlerini bize taşıması. Ayrıyeten Faruk Uysal, Poe’nun Kompozisyon İdeolojisi makalesini okurların karşısına çıkarmıştır. Poe, bizde Annabel Lee ve Kuzgun şiirleriyle tanınmış bir şairdir. Son devirde öykü ve kısa hikayelerinin ard arda yayınlanmasıyla onu tam tanımanın yolu açılmış oldu. Bu kere da şiirleri artta kalır mı? Genç şairler Baudelaire’in kötü halde etkilendiği Poe’nun şiirlerine yüklenmeli, kurmaca vadisinin ateşlileri de Gogol ile dönemdaş Poe’nun “olağanüstü” anlatısının koordinatlarıyla hemhâl olmalılar, derim. Poe’nun şiir dünyası biz Müslümanları tatlı şaşırtacak şeyler de içerir. Timurlenk üzerine şiir yazması; bir papaza seslenerek:
Bu türlü değil, peder, (şimdi) benim temam
Bu uzun şiirin içinde Timur’un kendi sesi de duyulur yer yer; itiraflar, ifşâlar. Bu Şark ilgisinin öteki eserleri de bulunmaktadır. Bu şiirde, Kur’an’da gördüğü İblis de var.
Ve senin göremeyeceğin gerçeğin ışıkları
Parlamakta sonsuzluk içinde
İnanıyorum ki tuzak kurmuş İblis
Bu şiir 18 yaşındayken birinci kitabında çıkar. Yeni bir Ses. Derken, 20 yaş ve Araf şiiri, büyük sürpriz değil mi? Geçenlerde de bir Alman gazetesinde Dante küçümsendi, İtalyanlar da ağır yanıt verdiler:”Goethe o kadar büyük değil diye mi?” dediler. Poe da Hıristiyan teolojisindeki temel eksikleri göstermiş oluyor. Rilke’de de görüyoruz meselâ. Pound’da da. Ezan, Kur’an görülür. “Muhammad in sympathy” dizesi var. Poe Âraf’ı orijinaliyle alır: Al Araaf. Bu şiirde Şark motifleri birkaç çeşit:”Çerkezistan mücevherleri”, “Trabzon mücevher çiçeği”, “Persli Saadî’nin Gülistan’ından alıntı dizeler”, “Sodom ve Gomore”, “Hind-Ganj” üzere. İki kısımlı Âraf’ta, imgelem antik şiir-mitler ile Ortaçağ Şark dünyasında uçma motifiyle birlikte düş atmosferi buluyoruz. Hatta Hayal İçinde Bir Düş başlıklı şiiri de var. Bir şiiri de Hayal Ülke. Kendine mahsus bir şiir lisanı peşinde olduğu da düşünülmeli.
Âraf’ın biçimiyle T.S.Eliot’un The Waste Land (Çorak Ülke) uzun şiirinin biçim anlayışı ortasında bir ilinti olabilir mi? Güya var üzere. Bizde Annabel Lee, Kuzgun tanınmıştır. Çok da yaygındır bunlar. Ne ki çok sonlu bir ilgidir. Faruk Uysal “İngiliz şair Byron’ın izlerini Baudelaire’in şiirinde, dahası Baudelaire’in izlerini de Yahya Kemal’in şiirinde görmek mümkün” cümlesiyle girdiği Sunuş yazısında değişik bir biçimde: ”Ama Baudelaire’in girmediği alana ben de girmek niyetinde değilim. Benim de Poe’nun şiiri üzerine söyleyecek bir şeyim yok” demesini de yansıtmak isterim.
Poe’nun “Türklerle savaşmak üzere, Yunanistan’a gittiğini” ABD’de öğrenmiş, ek olarak Yunanistan’dan Rusya’ya, Petersburg kentine geçtiğini, orada da tutuklandığını. “Poe şiirinde Gerçek ile hayalin nerede başlayıp nerede başlayıp bittiğini anlamak lakin her bir şiir hakkında edinilen ek bilgilerle mümkün” deyişi var kendisinin. Birtakım şiirler hakkında sahne gerisi bilgiler veriyor kitapta. E.E.Cummings: Seçilmiş 100 Şiir çevirisinde olduğu üzere (Hece Y. 2017), Poe’da da şiirlerin orijinalleriyle Türkçeleri karşılıklıdır.İki şairin de şiir lisanları için çetindir denilir. Hele Cummings’inkiler. Faruk Uysal ikisinin de üstesinden gelmiştir. Zevkle okunuyor. Poe’nun şiirlerinin akabinde verilen Kompozisyon İdeolojisi makalesi, bir şairi tanıma sürecinde yaşanacak bütünleyici içerikte bir metin olmak özelliğiyle karşımızda. Bu metin 14 sayfa tutmaktadır. (Hece mecmuası, Kasım 1921)
Çevirmenin, Poe üzerine belirttiği; Byron’ın (1788-1824) tesirinde oluşuna, Hayaller şiirini işaret edişi değerlidir.
Kompozisyon İdeolojisi, Poe’nun poetikası makamında, Kuzgun (The Raven) şiiri odağında nasıl bir şiire yanlışsız, şevkle ve iradî olarak nasıl zihin yorduğunun laboratuvar çalışmasını karşımıza getiriyor. Şiir Oluşum dağarcığına yeni bir katkı olacaktır. Zira Türkçemizde birinci sefer yayınlandı. Şair ve şiiri + poetika. Şiir ve poetikayı hisse, şairi ise hissede üzere görmek mümkündür.
EDGAR ALLAN POE VE CHARLES BAUDELAIRE
Baudelaire’in Poe’nun yapıtına tutkulu ilgisi, 1852’de Allan Poe, Sa Vie et Ses Ouvrages isimli kitabında derinlemesine mevcuttur. Işık Ergüden’in ihtimamlı çevirisiyle yayınlandı. (Baudelaire’in Poe’su, 2018) Poe 40 yaşındayken öldüğünde 28 yaşındaki Baudelaire Poe’nun yapıtlarıyla tanışmıştı:”Başlangıçta “zengin ve mutlu” biri olarak yanlış tanıdığı Poe’nun gerçek ömrünü trajik mevtini öğrendikçe bu kanaatiyle gerçek ortasındaki bu ironik zıtlık Baudelaire’in yüreğinde dayanılmaz bir sızıya dönüşmüş ve sonuçta Baudelaire’i Poe’nun peşinden sürükleyen bu büyülenme hali, yapıtlarını Avrupa’ya tanıtmak üzere bir vazife haline dönüşmüştür.”
Baudelaire’in Poe denemesi, “kurucu şair” üzerine yabancı lisanda çıkan birinci yazı olmuştu. Fransız “kurucu şair” ise, 1856 yılında Amerikalının Histoire Extra ordinaire’ini (Olağandışı Hikâyeler) yayınlayacaktır.
ŞU SORUYU SORMADAN OLMAZ
Sanki bugün Amerika şiir okuru Baudelaire’in Poe’yu ne kadar bir açlıkla okumuş olduğundan haberdar mı? Amerikan modernizminde başı çeken şairler E. Pound, T.S.Eliot yahut çağdaşa geçmemiş olduğu halde ulusal şair hürmeti kazanmış şair Robert Frost’ta Poe irtibatı görülmeyişi başımı kurcalardı. Kimseden görmeden free verse yazmış Emerson’un da ihmale uğramış olduğuna dikkat ediyordum. Baudelaire’de aşağıdaki mülahaza karşıma çıktı yakın geçmişte:”Bir Ameikalı’yla Poe hakkında konuşun, tahminen dehasını itiraf eder, hatta tahminen onunla iftihar eder gözükür; ama, olumlu insan tipini bildiğini hissettiren üst perdeden alaycı bir tonla size şairin hırpani ömründen, bir mum alevinden ateş alan alkollü nefesinden, serseri alışkanlıklarından kelam edecektir.” Baudelaire, sonuçta der ki:”Edgar Poe ile vatanının tıpkı seviyede olmadığına inandığımı tekrarlamalıyım. Amerika Birleşik Devletleri, yaşlı kıtayı (Avrupa) doğal olarak kıskanan dev ve çocuk bir ülkedir.” Baudelaire’in bakışındaki imaya bir de Pedagoji Sözlüğü’nden bakalım: Kıskançlık yaşantısının duygusal temeli, anksiyetedir. Kıskanç kişi, anksiyete duyar, zira tatminsizdir (boşluk duygusu), zira dehşet içindedir (bağımlılık korkusu, terkedilme korkusu), zira ne yapacağını, nasıl davranacağını bilemez (tavır alma kararsızlığı).(D. LAGACHE, Jalousie amour)
Ben kendi hisseme bir de Amerikan beşerinin bilinçaltında tarihsizlik ukdesi bulunduğu hissimi ekleyeceğim.
