Antik Yunan ideolojisinin kurucularından biri olan Sokrates, görüşleriyle günümüzde de kendisinden bahsedilen değerli bir isim.
Ahlak ideolojisinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates’in ömrünün en bariz olayı niyetleri nedeniyle yargılanmasıdır. Platon’un Sokrates’in Savunması isimli yapıtından öğrendiğimiz kadarıyla Sokrates, kentin inançlarıyla aykırı düşmüş, onların rableri yerine öbür ilah koymaya kalkmıştır. Bu doğrultuda gençlerle sohbet yaparak onlara zehirli kanılarını aktarmaya çalışmıştır. Sokrates bu suçlamalar ile yargılanır ve sonuçta vefata mahkum edilir. Lakin, Sokrates mevtini kimseye bırakmaz, hapishanede zehir içerek hayatına son verir.
FARKLI TARAFLARDAN VEFATI ELE ALMAK
Sokrates’in mevtini çeşitli taraflarıyla ele alan ve tartışma konusu yapan eser hayli azdır. Daha çok Sokrates’ten aktarılan görüşler tartışılır. Emily Wilson, “Sokrates’in Ölümü- Kahraman, Hain, Geveze, Aziz” isimli kitabında Sokrates’in mevte uzanan istikametini çeşitli açılardan ele almakta.
Kitabın birinci kısmında, Sokrates’in felsefi öğretisi ele alınıyor. Sokrates’in inançlarının çağdaşları için neden o kadar tehlikeli göründüğü ve ideolojisinin bugün bizler için neden değerli olduğu sorgulanmakta, Atinalıların bu tuhaf radikal düşünürü vefata mahkûm etmek için ne üzere nedenleri ileri sürdüğü irdelenmekte. Wilson, bu kısımdaki incelemesi için:“Ancak Sokratesçi ideoloji çağdaş alımlar ortasında hayli tartışmalı bir alandır. Burada Sokrates’in din, ahlak ve siyasete dair inançlarıyla ilgili yaptığı argümanların birçoğunun yanı sıra antik kaynakların göreli kıymetine ait değerlendirmem, alandaki uzmanlar ortasında kozmik bir uzlaşı sağlamayacaktır.” demekte. Müellif bunun için öncelikli olarak birçok Atinalıyı alaylı bir lisanla eleştirmek ve karikatürize etmek için komik oyunlar yazan komedya şairi Aristophanes’in “Bulutlar” isimli oyunundan yola çıkar. “Aristophanes’in güldürüsü ‘Bulutlar’, yalnızca Sokrates’in öğretisini değil, tıpkı vakitte şaşırtan bir formda Sokrates’in vefatını de içeren literatürdeki birinci açıklamayı içerir. Komedyen yargılamadan yirmi yıl evvel kurgusal bir “Sokrates’in Ölümü” yaratmıştı. Platon daha sonra Aristophanes’in oyununun Sokrates’in fiilen suçlanmasında değerli bir etmen olduğunu öne sürmüştü. ‘Bulutlar’ bize, sıradan bir Atina yurttaşının neden Sokrates’in öldürülmesi gerektiğini düşünmüş olabileceğini çarpıcı bir açıklıkla gösterir.”
Bu kısımda muharrir, Sokrates’in mesleğinden ve dini görüşlerinden başlayarak yargılanmasına mevzu olan, suçlandığı “kentin rablerine hürmet duymamak, ibadet etmemek yahut tanımamak, yeni ilahlar getirmek ve gençleri yozlaştırmak” mevzularını teker teker ele alır. Sonraki kısımda , Sokrates’in davasının toplumsal bağlamına eğilmekte. Sokrates’in mevtini manalandırmak için çağının tarihini, dostlarını, ailesini, düşmanlarını ve onu sevenlerine değinmekte. Müellife nazaran Sokrates’in vefatı yalnızca niyetlerine bağlı değildir. Mevtinde tanıdıklarının da rolü vardır. Kaynak konusunun ele alındığı üçüncü kısımda, Sokrates’le ilgili kaynaklardan yola çıkarak onun ne derece hakikat anlaşılabileceği irdelenmekte. Sokrates’in vefatının tarihi sürece yansıması, onun bu süreçlerle nasıl ilişkilendirildiği mevzu edilmekte.
Beşinci kısmında ise epey farklı bir benzeştirme yapmakta ve Sokrates’in mevti ile Hz. İsa’nın mevti ortasında benzerlikler aramakta. Müellife nazaran Rönesans’ta Paganlık ile Hıristiyanlığın ahlaki kıymetleri benzeştirilmiş.Son kısımda ise, muharrir kıssayı çağdaş ve postmodern vakitlere taşıyarak bu öyküye duyulan çağdaş ilgiyi ele alarak, aydınlanma sonrası Sokrates’in vefatına ait algılarda esaslı bir değişim olduğunu öne sürmekte. Genel olarak değerlendirildiğinde; “Sokrates’in Ölümü” bu hususun meraklıları için epeyce çeşitlilik içeren, okunmaya kıymet, farklı bir kitap.
