Cengiz Özek Karagöz sanatkarı tıpkı vakitte İstanbul Karagöz Kukla Vakfı kurucusu. Şimdilerde ise İstanbul Kukla Müzesi-Tiyatrosu hazırlıklarını sürdürüyor. Özek, şunları söylüyor: “Karagöz’ün neden bir müzesi olmadığını ya da çeşitli koleksiyonlara sahip Türk müzelerinin neden bunları sergilemediğini düşünmüşümdür. ‘Kendim yapabilir miyim?’ diye düşledim. Nasıl ki Milletlerarası İstanbul Kukla Şenliği oluşturduysam, bu türlü bir müze de yapabilirim diye düşündüm. Bu nedenle İstanbul Karagöz Kukla Vakfı’nı kurdum. Bunun için hala kaynak yaratmaya çalışıyoruz ki birkaç yıl içinde o düşümdeki müzeyi gerçekleştirebileceğime inanıyorum. Seyirciyi olduğu üzere bir Karagöz perdesinin önüne alıp, direkt olarak nasıl bir oyunun oynadığını gösterip, daha sonra içeriye alarak bir gölgenin nasıl oluştuğunu onlara anlatmak istiyorum. Onları besbelli bir noktaya sevk ettiğinizde üzerlerine yanan tek bir ışıkla gölgelerinin nasıl yansıdığını, yanan ikinci ışıkla başka bir noktaya da bir gölgesinin düştüğünü, böylelikle gezen kişinin kendini bir kukla üzere hissettiği bir müzeden bahsediyorum. Bu türlü bir kukla müzesi ve Karagöz Müzesi oluşturmak dileğini her dem taşıyorum. Lakin eminim, 1-2 yıl içinde bunu gerçekleştireceğiz.”
Beyoğlu’ndaki atölyesinde, gölge ve kukla tiyatrosunun hem Türkiye hem de dünyaya ilişkin örneklerini sanatseverlerle buluşturan sanatçı Özek «İstanbul Kukla Müzesi Tiyatrosu”nun kuruluş hazırlıklarını ve kuklayla tanışma kıssasını anlattı. Cengiz Özek, 13 yaşında ortaokul öğrencisiyken, fotoğraf öğretmeni Ali İstek Kıyak’tan Karagöz figürleri yapmayı öğrendiğini belirterek birinci tanışmasını anlatıyor: “Yapı Kredi Müzesi Karagöz Koleksiyonu’nda, hocamızın hocası Ragıp Tekin’in yapıtlarını hem onarmak hem incelemek babında çalışmaya başladım. Sonrasında Topkapı Sarayı Müzesi koleksiyonunu inceledim ki herhalde o vakit da 16 yaşındaydım ve 17 yaşımda birinci Karagöz figürleri standını bugünkü Yapı Kredi Kültür Sanat’ta açtım. O stant olduğu üzere Hollanda Ulusal Müze tarafından satın alındı ve ondan sonra benim hayatım değişti.”
Topkapı Sarayı Müzesi koleksiyonunda birçok sanatkarın yaptığı çok farklı Karagöz figürleriyle müsabakanın mümkün olduğunu lisana getiren Özek, “Birçok sanatkarın Karagöz’e nasıl baktığını görüyorsunuz. O periyotlarda fotokopi makinesi bile nadir rastlanan bir şeydi açıkçası. Yani Türkiye son vakitlerde bu kadar gelişti, dünyayla entegre oldu. Bir Karagöz kitabı bulmak, Karagöz figürüyle karşılaşmak mümkün değildi. Onun için direkt, birebir incelemeyi yapardınız. Müzeye gitmeniz gerekiyordu. Artık onların mikro sinemaları var. O sinemaları alır, incelersiniz. Kitaplar, kataloglar var. Fakat o periyot bu türlü şeyler yoktu” diyor.
BİRİNCİ KUKLA ŞENLİĞİ
Özek’in kukla şenliğine başlama kıssası ise şöyle: “Yaptığım yurt dışı turnelerinde Türk derneklerine oynuyordum lakin oradaki kukla tiyatrolarını da izleme bahtım olmuştu. Yurt dışında kukla tiyatrosu çok var. Bir sürü şenlik haberleri görüyordum ve onlara mektup göndermeye başladım. Birinci katıldığım şenlik, Polonya’da Lodz kentinde Arlekın isimli tek kişilik oyunlar şenliğiydi. Burada bir patlama yaşadık. Gerçekten dakikalarca ayakta alkışlandı. ‘Büyülü Ağaç’ isimli oyunumuzu oynamıştık. Türkçe kelama dayalı oyun fakat dakikalarca ayakta alkışlandı. Sonra bütün dünya şenliklerinden davet yağmaya başladı. Böylelikle dünya şenliklerine birinci adımımızı atmış olduk. Sonra İstanbul’da bir kukla şenliği yapmaya karar verdik. Birinci şenliği 1998 yılında yaptık; ‘Uluslararası İstanbul Kukla Festivali’.”
KARAGÖZ CUMHURİYETİ ANLATIYOR
Karagöz’ün yazılı tarihinin 1517’ye kadar gittiğini aktaran sanatçı, “Bu sanatlar maalesef imparatorluktan cumhuriyete geçiş sürecinde devlet vazifelileri tarafından eleniyor ya da biçim değiştiriliyor. Mesela Karagöz, cumhuriyet ihtilallerini anlatmak için halkevleri tarafından kullanılıyor. Bu Karagöz’ün çok az bilinen bir noktasıdır. Oyunlar yazdırılıyor ve Karagöz kullanılarak halka cumhuriyet ihtilalleri anlatılsın isteniyor. Çok didaktik ve bence Karagöz’ü yok eden ögelerden biri. Bütün özelliğini yitirmiş bir Karagöz çıkıyor ortaya” yorumunu yapıyor.
5 KITADA 60 ÜLKEDE KARAGÖZ GEZDİ
Özek, Çin, Hindistan, Endonezya, Tayvan, Tayland ve Kamboçya’da birçok değişik gölge oyununa rastladığına dikkati çeken Özek «Özellikle Asya›da gölge oyunu çok eski, kadim bir gelenek. Avrupa›da da üç boyutlu kuklayı görebiliyoruz fakat çok eskilere dayandığı söylenemez. Çok büyük bir geçmişi yok. Yeniden de 300-400 yıllık bir gelenekten bahsediyoruz. Yaptığımız şenliğin gayesi yurt dışındaki kukla geleneğiyle Türk kukla geleneğini buluşturmaktı. İşte bunu her yıl yapmaya çalışıyoruz ve buradaki kukla sanatını da dışarıya tanıtmaya çalışıyoruz» diyor. Şimdiye dek 5 kıtada 60 kadar ülkede, 200›e yakın kentte şov yaptıklarını aktaran Özek, kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Karagöz bütün dünyada pek seviliyor. Birçok dünya müzesi, koleksiyonlarında Karagöz’e yer veriyor. Türkiye’de 100’ün üstünde Karagöz sanatkarı görüyoruz. ‘Ne kadar kâfi, ne kadarı profesyonel?’ Bu başka bir tartışma konusu ancak 100 Karagöz sanatkarı şu anda var diyebiliyoruz. Bunlar daha çok klâsik olduğu sav edilen Metin And’ın anlattığı Karagöz’ü yapmaya çalışıyor. Birçok Karagöz figürü yapılıyor. Yapı Kredi Kültür Sanat’ta yer alan ‘Karagöz’üm İki Gözüm’ isimli standın içinde mesela günümüz Karagöz’ünden örnekler diye bir kısım de var. Orada 13 Karagözcüden örnek veriyoruz. Karagöz, günümüz kukla tiyatrosunun imkanları algılanıp kullanıldığı vakit, ucu açık, sizin her şeyi yapabileceğiniz beyaz bir ekran. Bu ekranı istediğiniz üzere doldurabilirsiniz. Burada sizin hayalinizi bekleyen koca bir dünya var. Kâfi ki hayal et. Karagöz her vakit kendi seyircisini yaratacaktır.”
