Dost ve Dostluk kavramı tanımlamaya sığmayacak derecede büyük bir mevkide duruyor. Hayatın içinde bir kavram olmasına karşın, hayata ve beşere dair tüm alakalar yumağına dâhil olan dostluk kavramı ne derece gerçek? Kişi evvel kendine dost mu, hakikatinin ne derece farkında? Okuluna, eşine, yol arkadaşına, yöneticisine, işine vb. ne derecede dost? Tüm bunlar dostluğu manaya gayretinde soracağımız hakikatli sorularla manasına bulacak. Dost ve Dostluk kavramlarını hiç de alışık olmadığımız zaviyeden pahalandıran Dostluk İdeolojisi (Pan yayınları, 2022, 198 s.) kitabı işte bu bağlantılar yumağına ayna tutarak bizi bildiğimizi sandığımız fakat pek de üzerinde düşünmediğimiz “Dostluk” kavramı ile yüzleştiriyor.
ERDEME DAYALI DÜZGÜNLER ORTASINDA DOSTLUK
Kitabın muharriri Kenan Göçer’in alanı iktisat olmasına karşın sıkıntı ve çetrefilli bir hususta farklı ilim kollarıyla mukayeseli olarak mevzuyu anlamaya ve anlatmaya çalışıyor. Müellif, çalışmasını ne salt bir dostluk denemesi, ne de salt bir dostluk incelemesi olarak nitelerken yaptığının deneme-inceleme metni olarak görülebileceğini söz ediyor. Muharrir, dostlukla ilişkilendirdiği tüm kavramları da izonomik bir yaklaşımla değerlendirirken metinleri disiplinlerarası bir tabanda karşılaştırıyor.
Yazarın ideoloji, metafizik, mistik fikir imkânlarını kullanarak dostlukla bir ortada olması ya da olmaması gereken kavramları bir ortaya getirerek değerlendirdiği kitapta Dostluk ve İktisat, Dostluk ve İdeoloji, Dostluk ve Yol Yürüme, Dostluk ve İzonomi, Dost versus Tüccar, Dostluk ve Tıp, Dostluk ve Etik, Dostluk ve Siyaset, Dostluk ve Umut, Dostluk ve Üretim, Dostluk, Kendilik ve Yaratı, Dostluk ve Tabiat başlıkları yer alıyor. Birbirinden farklı bu kadar alan, mevzu ve disiplinin dostlukla ilgisi nedir demeyin. Dostluğun bu kadar çok boyutlu, içkin ve aşkın cephelerinin olduğunu okuyarak anlıyorsunuz.
Aslında her tanımlamanın ölçüp, biçme olduğunun farkında olan müellif “Çölde bir vaha, ovada bir söğüt gölgesi, yabancısı olduğumuz yerde bir tanıdık, çatısız kaldığımız anda meskenini açan bir yüz, dar gününde uzanan bir eldir, dost…” s.21 biçiminde dostu tanımlıyor lakin sonunda da diyor ki “bir şey için dostluk” Yani? “İhtiyaç giderildiğinde, dostluğun münasebeti de kalmayacak demektir bu.” (s.22) Dostluğun başlaması için elbette bir şeye muhtaçlık var fakat dostluğun devamı somut bir karşılığa, menfaate dayanmamalı. Müellif bunu lisana getiriyor.
Kitabın ilerleyen sayfalarında muharrir dostluk derken hangi dostluğu kastettiği beyan ediyor: Faydalıya dayalı menfaat dostluğu ve güzel olana dayalı haz/cinsellik dostluğu değil, Aristotales üzere fazilete dayalı yeterliler ortasındaki dostluğu…
PEKİ NEDİR İZONOMİ
Yazarın yapıtını üzerine inşa etmeye çalıştığı temeli İyonya (M.Ö. 568-541) medeniyetinde atılmış “İzonomi”, kimsenin kimseyi yönetemediği bir hayat biçimi ya da konjonktür ve coğrafik kaidelerin muhakkak bir tarihte kesişimiyle mümkün olabilen bir tertibi tabir ediyor. Bunun fikir değil yaşanmışlık olduğunu söz eden müellif, özgürlük ve eşitliğin birebir anda mümkünlüğünü göstermiş İyonya medeniyetine vurgu yapıyor. İyonya’da ortaya konan bağlantılarında yöneten yönetilen münasebetler olmayıp, bireyler ortası birebir ilgiler olduğuna değinen muharrir aslında izonomiye dayalı sistemde çoğunluğun değil, bireyin karşılıklı etkileşiminin olduğunu belirtiyor.
İnsanın hayatla kurduğu irtibat, mülkiyet alakaları, yönetme/yönetilme bağlantısı izonomi temelinde neye/neyle dost olduğuna bağlı. Zira dostluk bağlantısında kurulan istikrar yani izonomi mutlak bildiğimiz manada bir istikrar değildir. Her an, her bağlantı kurulduğunda tekrar kurulan bir istikrar kastedilmektedir. Müellifin da tabiriyle “denge bozulduğu ve tekrar kurulduğu için de mutlak olumluluk barındırmaz. Dostluğun hoşluğu, bağlantının negatiflik barındırmasında yatar. Fikir ayrılığı çıktığında onu yine kurma, fikirden ödün verme sayesinde mi yoksa dostla başka görüşte olma riskini göze alma yüreğinden mi kaynaklanır? Şayet dost için fikrini gizleme biçiminde devam edecekse alaka, bu bir uyumculuk olacaktır. Ya da fikir ayrılığına karşın dostla birlikteliği sürdürmede tarafların müsamaha kapasitesi tesirli olacaktır.” (s.80) Hudutları belli, derinliği ölçülmüş bir deniz değil dostluk. Hudutları belirli ve keskin, derinliği ölçülmüş olan yerin dostluk vadisi ya da denizi değil öteki bir ilgiler yumağı olduğu aşikâr.
Yazarın kitabını kurguladığı faziletler üzerine inşa edilmiş dostluk sıkıntısında can alıcı soruyu sorar: “Sadakat unsura mi, dosta mı?” Dostlukların turnusol görevi gördüğü yer de bu olsa gerek. Menfaatin, alacak verecek münasebetlerinin belirleyici olduğu yerde dostluk meydanı terk eder. Çünkü müellifin da belirttiği menfaatler çatışmadığı sürece dostluklar devam edeceği üzere faziletli beşerler birbirlerini tanımasalar da dostturlar. Pekala fazilet nedir? Antisthenes’e nazaran “insandan alınamayan bir silahtır”. Bu da demektir ki fazilet; unsur ile dostluğun birebir bireyde olması demektir. Müellifin başından beri yapıtın kurmaya çalıştığı örgü burada netlik kazanmaktadır: “Dolayısıyla, faziletliler ortasındaki dostlukta taraflar birebir anda hem unsura hem de dosta sadık kalmış olurlar. Bedelli beşerler ise esasen dosttur. Bu nedenle sadakat prensibe mi, dosta mı sorusu faziletliler için değil, gündelik beşerler ya da menfaat maksatlı dostluk kuranlar için geçerlidir.” (s.81)
Yazar, kitabın sonuna yalnızca okurun niyet ve hissiyatını kullanarak kaleme almasını istediği “Dostluk ve Doğa” başlığını bırakmış. Kitabın seyri boyunca pek çok şeyin yerli yerince oturduğunu gördüğünüzde dost/dostluk/doğa kavramlarını anlamlandırırken, dostluğun tabiatını da kavramış olacaksınız.
