Enflasyonu Düşürmenin Yolu Var mı: 80’lerde ABD Ekonomisi Nasıl Kurtuldu?

‘2019 yılı Aralık ayında Çin’in Vuhan kentinden tüm dünyaya yayılan’ cümlesi hayatımızda çok şey değiştirdi. 

Tüm dünyada kapanma açılma derken ekonomilerdeki büyük hasar hala giderilemedi.

Dünyada girilen enflasyon sürecinde Türkiye’nin iç dinamikleri ise negatif ayrışmayı getirdi. Yılbaşı gecesi geri sayım esnasında artırım takip ettik. 

Üzerine Şubat ayı sonunda bir de Rusya-Ukrayna savaşı patlak verince emtia tarafındaki yükselişler, enflasyon ve artırım sözleri 2022’de sohbetlerin başlığı oldu.

Dünya tarihi ekonomik krizlerle doludur. Hiç bir ekonomik kriz sonsuza dek sürmez ancak tekrar tertibe girmek ya da verdiği ziyanları onarmak bazen sıkıntı yollardan geçer. 

Son günlerde hangi ailelerin yönettiğini bol bol okuduğumuz ABD Merkez Bankası bağımsızlığı ile ünlüdür. Bu bağımsızlığı kazanmak doğal ki kolay olmamıştır. 

Doların sahibi ABD’nin tarihinde yüksek enflasyon sürecinden çıkışın yolunu bulan bir Merkez Bankası Lideri var: Paul Volcker!

Ekonomi tarihinde adeta bir bağımsızlık sembolü üzere anılan Paul Volcker, çok kritik bir enflasyon uğraşı vermiş, güç da olsa ‘enflasyonu öldüren adam’ olarak tarihe geçmiştir.

Cumhuriyet Gazetesi’nde Volcker’ın vefatı sonrasında Prof. Dr. Erinç Yeldan şunları söylüyor:

Paul Volcker, 1970’lerin ikinci yarısında yükselişe geçen enflasyonun ve enflasyonist beklentilerin belini kıran ve Amerikan iktisadında “fiyat istikrarını hükümran kılan” lider olarak tarihe geçmişti. 

Amerika Lideri Jimmy Carter tarafından 1979’da misyonuna atanan Volcker, 1987’ye kadar FED Lideri olarak vazife yaptı; daha sonra da 2008 global krizine karşı Lider Obama tarafından kurulan “Danışmanlar Kurulu”nda 2009 – 2011 ortasında lider olarak vazife aldı.

Dünya Gazetesi’nden Sadi Özdemir TCMB’nin faiz indirimlerine başladığı 2021 Eylül toplantısı sonrasında bir yazısında ise şöyle anlatıyor:   

1970’lerin, petrol şokuyla sarsılmış ABD’sinde yüksek enflasyon en büyük sıkıntıydı. 

Öyle ki çift haneli olmuş enflasyonun daha da yükselmesinden çok korkuluyor, tahlil için ‘ulusal seferberlik ilan edilmesi’ öneriliyordu. 

20 Ocak 1977’de ABD Başkanlık koltuğuna oturan Demokrat Partili Jimmy Carter çift hanelere tırmanan enflasyonun en büyük sorunu olduğunu biliyordu. 

Bu gayrette en değerli kurumun da ABD Merkez Bankası (FED) olduğuna ve bu kurumun prestij kazanması gerektiğine inanıyordu. 

Carter, 1979’da New York Fed lideri Paul Volcker’a teklifte bulundu. Volcker, ‘görevi kabul şartı’ olarak Carter’dan üç bahiste teminat istedi. 

• Fed idaresinde tam bağımsızlık, 

• enflasyonla uğraşta tam odaklanma,

• çok daha sıkı para siyaseti için tam yetki. 

Bu talepleri kabul etmek her politiğin yapabileceği şey değildi. Zira ağır bir acı reçete uygulanmasına işaretti lakin Carter bu isteklerin hepsini kabul etti. Volcker, Mart 1980’de yüzde 14,7 ile tepe yapmış enflasyonu düşürmek için 1979’da yüzde 11,2 olan fonlama (politika) faizini, 1981’de evvel yüzde 20’ye sonra yüzde 21,5’e yükseltti. 

Ülkede kıyamet koptu… Ancak, geri adım atılmadı.

Biraz sabredince ne mi oldu?

1982’nin başından itibaren enflasyon sert biçimde geriledi ve 1982 sonunda yüzde 4, 1983’te de yüzde 3 mümkün oldu. 

Enflasyon gerilediği için faizler de tabiatıyla düştü. 1983’te, ABD Lideri Ronald Reagan’dı ve Reagan da Volcker’ı atadı. Ömrünün son yıllarında Barack Obama’ya da danışmanlık yapan Volcker, 8 Aralık 2019’da öldü. Kendisi vefatından evvel ‘enflasyonu öldüren adam’ olarak tarihe geçmişti.

T24’te Cemal Tunçdemir ise faiz kararının sonrasında iktisattaki değişimi şöyle anlatıyor: 

Volcker çok sonradan bu kararlarını ‘ameliyat kararına’ benzetmişti, ‘’Alması kolay bir karar değildi lakin iktisadın sağlığındaki bozukluğun şiddeti bu kararı almaya mecbur etti’’.

Amaç, borçlanmayı epeyce değerli hale getirmekti. Tüketiciler evvelki kadar tüketemeyecek, işyerleri yatırım yapamayacaktı. İktisadın harareti düşürülecekti. Aralık 1980’deki bu karar ABD’yi derin bir sakinliğe soktu. Bilhassa inşaat ve konut kesimi büyük çöküş yaşadı. Yüzlerce banka battı. İşsizlik yüzde 10’a yükseldi.

Öfkeli konut sahipleri Merkez Bankasına konutlarının anahtarını postaladı. Çiftçiler traktörleriyle Washington DC’de FED’in binasının olduğu C Street’e girip yolu trafiğe kapattı. FED binasına girişleri engellediler. Paul Volcker’ın posterleri ülkenin bir çok yerinde ‘Wanted (Aranıyor)’ başlığıyla birlikte protesto gayeli olarak asıldı. Volcker ülkede en nefret edilen kişi haline gelmişti. Lakin geri adım atmamakta ısrar etti. 

Fakat beklenmeyen bir şey daha oldu. 

Ülke iktisadının 10 yıldan beridir gittiği olumsuz istikamet değişti. İktisat yine büyümeye geçti. 1983’e gelindiğinde enflasyon yüzde 3’e gerilemişti. Beşerler, dallar, piyasalar üç yıl evvelkinden çok daha büyük ekonomik fırsatlar yaşamaya başladı. ‘Millet düşmanı Volcker’, yıllar sonra ‘ekonomiyi kurtaran kahraman’ olarak anılacaktı artık.

Prof. Dr. Refet Gürkaynak’ın Volcker’ın hayatını kaybetmesinin akabinde yazdığı twit dizisinde şu sözler dikkat çekiyor:

Göreve geldikten iki ay sonra oradaki para siyaseti heyetini yalnızca vahşice diye tanımlanabilecek bir sıkı para siyasetine geçmeye ikna etmiş olması büyük başarısıdır. Bunun gerisindeki iktisadi fikir başka, o kanıyı satmaktaki mahareti farklı takdire şayandır.

ABD’deki 1980-82 sakinliğine Volcker sakinliği denir. Kendi ismiyle anılan, enflasyonu düşürmeye, merkez bankasını muteber hale getirip enflasyon beklentilerini denetim etmeye yarayan bir sakinliğe sahip olmak merkez bankacı için gurur nişanesidir.

İki yıllık Volcker sakinliğinin sonucu ABD’de 2008 krizine kadarki periyotta, 25 yıldan uzun vakit, enflasyonun (ve dalgalanmanın) düşük, büyümenin yüksek olmasıdır. Volcker yeterli istikrara geçilmesi için gereken sakinliğin bir seferlik, sonraki çıkarın kalıcı olacağını görmüştü.