Türkiye’de telekom şirketlerinin televizyon ve internet reklamlarında kullandıkları lisan adeta Türkçeye bir taarruz seviyesinde. Örneğin “Gigabayt” sözü İngilizce resmi lisanı olan ülkelerde bile yaygınlıkla “Giga…” okunurken Türkiye’deki kampanya reklamlarıyla “Ciga…” halinde okunması yaygınlaşmıştır. Türkçe lisanında yaygın yapısal değişim baskısının, ulusal birliğe hasar verebilecek derecede ciddiye alınması gerekir. RTÜK ve Türk Lisan Kurumu’nun ivedilikle müdahil olması beklenmektedir.
Türkiye’de kimi “entelektüelimsi” çevreler yazıldığı üzere okunan lisanımızı, yabancı lisanlar ile karışık konuşmada hudut tanımayıp, İngilizcesiymiş zannettikleri halleriyle bezemekteler. Örneğin yurtdışına konferansa giden akademisyenlerin bile pek birden fazla artık 109 manasındaki “Giga” yerine “Ciga” demektedir. Trajikomik lakin Türkiye’den müdahale ile Türkçe taciz edilse de İngilizce lisanının Dünya’daki konuşma formunu etkilemiyor.
Giderek ağırlaşan lisan enkazında bilhassa telekom şirketlerinin reklamlarının kıymetli bir rolü var.
İTÜ’de her periyot Bilgisayar Mühendisliği öğrencileri ortasında derste oylama ile anket yapıyorum. Oy verenlerin %95’inin üzerinde bir kısmı “Ciga” okunuşunun İngilizcesinden geldiğini zannediyor. Hatta, 109 yani “milyarın birimsel öneki” manasına gelen bir sözün İngilizcede “Ciga” okunmadığını söyleyince, inanmakta zahmet çektikleri için referans vermek bile gerekiyor.
Oysa “Ciga” vb. Türkçeye İngilizcede de olmayan ancak varmış zannettikleri söz okunuşları ile saldıranlar, güldükleri Temel’in “Algida” fıkrasının daha gerçek halini temsil ettiklerinin farkında değiller:
Market sahibi Temel, telefonla toptancıyı aramış ve siparişini vermiş:
-İki koli Alcida dondurma.
Adam sevinmiş zira Algida’yı birinci defa hakikat söyleyen biri çıkmıştır.
– Adresiniz neydi beyefendi?
– Temel cida pazarı
Gerçekten de yurtdışında Algida “Alcida” okunmaktadır, bakınız.
Oysa “Giga” Latince kökenli olduğu için tüm İngilizce konuşulan ülkelerin resmi kaynaklarında yazıldığı üzere okunur. Türkiye “İngilazcası” yeni bir diyalekt biçiminde şaşkın bir farklılık göstermektedir. Örneğin yaygın bir milletlerarası referans olan Cambridge sözlüğünde şu halde yer almaktadır.
Görüleceği üzere Amerikan İngilizcesinde de İngiliz İngilizcesinde de “Gigabyte” “Gigabayt” okunur. Avustralya, Yeni Zelanda üzere resmi lisanı İngilizce olan öteki tüm ülkelerde de bu biçimdedir ve sanırım Türkiye’deki telekom şirketleri o ülkelere gidene kadar okudukları üzere yazmaya devam edecekler.
Bazen yabancı kaynaklar da tahminen “yanlışlıkla da” olsa “Ciga” telaffuzuna yer vermekteler.
Merriam-webster’de olduğu üzere bu çeşit kaynaklara sığınarak “Ciga” telaffuzunu olağanlaştırmak de kabul edilemez zira bunlar lisan referansı değiller ve ansiklopedik olarak çok az söyleme biçimine yer vermektedir. 100 tane Amerikalı, 100 tane İngiliz, 100 tane Avustralyalı ile konuşun, bilhassa de teknik bir meslek erbabı iseler ansiklopedi sözlüğündeki üzere “Ciga” diyen muhtemelen çıkmaz.
Oysa ortalama eğitimli halk bir yana, 100 tane Türk mühendis ile konuşsanız muhtemelen 95 tanesi kendi lisanlarında olmayan biçimi ile “Ciga” demeyi tercih eder.
Telekom şirketlerinden “İngilazca” öğrenen Türklerin yurtdışı konuşmalarındaki durumu “Ahmet Turhan Altıner” in “Best of Temel” kitabının yeni baskılarına aday olabilir.
“Cigabayt”ın hakikat İngilizcesi olduğunu savunan Türk entelektüellerden münasebet olarak “Gigantic” sözünü gösteren ve ortak söz kökü olduğunu söyleyenler bile çıkmakta. Meğer “Mili”, “Kilo”, “Mega”, “Giga”, “Tera”, “Peta” üzere ünitenin üstel büyüklüğünü 1000’in karı formunda gösteren eklerin tümü Latince kökenlidir ve yaygınlıkla yazıldıkları biçimiyle okunmaktadır. Az de olsa bunun dışındaki söyleme biçimler, o lisanlarda de asıl kökeni bilmemekten kaynaklanabilmektedir. İngilizcede “micro” öbür bağlamsal ilgiler nedeniyle (aynı vakitte sıfat olması vb.) bu kuralın dışına çıkmıştır lakin Türkiye’de telekom şirketleri çoklukla büyüklerle ilgilendikleri için şimdi “maykro”ya sıra gelmemiş gözüküyor.
Türkçe yazıldığı üzere okunabilen ve bağlamsal bağlantıların matematiksel tertibi ile mana derinliği kazanan nadide bir lisandır. Bir ulusun içinde çok farklı etnik köken olabilir. Fakat ulusal lisan birliği ve lisanın yanlışsız kullanımı ulusun birlik ve bağımsızlığı için hayati derecede değerli bir mevzudur. İnsan işitsel korteksi ve algı biçimi ortak konuşulan lisan ile şekillenmekte ve genel anlayış ortaklığımızı etkilemektedir.
Telekom şirketleri geçen 25 yıl içinde en çok reklam veren bölüm oldukları için lisanın gelişiminde de tesirli olmaktadırlar. Değişen hayat usulü ve teknoloji ile Türkçeye yeni sözler kazandırılabilir ya da kimi sözler unutulabilir. Lakin yazıldığı üzere okunma dahil olmak üzere, “Ciga” örneği üzerinden verdiğimiz lisanın yapısal özelliklerini bozabilen yaygın faaliyetlere karşı ulusal bir siyaset dahilinde müdahil olunması gerektiğini savunanlardanım. Bu nedenle açıkça TV ve internet yayıncılığındaki Türkçede yaygın bozucu tesir gösteren içeriklere karşı RTÜK ve TDK tarafından düzenleme getirilmesi ve öğretmenler önceliğinde halkın bilinçlendirilmesi gelecekteki mümkün pişmanlıkları önleyebilir.
Geçtiğimiz hafta Türkiye ve Türkçe için hoş bir gelişme de yaşandı. Türkiye Cumhuriyeti’nin başvurusu üzerine hindi manasına gelen “Turkey” yerine “Türkiye” kullanılması Birleşmiş Milletler tarafından kabul edildi. Bu karar, ülkeyi tanımayan birisinin birinci algısındaki negatif şuur altı tesiri bakımından kıymetli bir değişimdir. Umarız entelektüel topluluğumuz da yabancı lisanla tüm bağlantı ortamlarında “Turkey” yerine “Türkiye” telaffuzunu yaygınlaştırmaya hatta “Turkey” denildiğinde “o da neymiş?” tutumu ile değişimi desteklemeye katkı sağlar.
