Ramazan ayı geliyor. Oruç tutmanın bir dini görevin dışında beşere hangi kapıları açtığını merak ettik ve Ankara Toplumsal Bilimler Fakültesi İslami İlimler Fakültesi Din İşleri Yüksek Heyeti Üyesi Prof. Dr. Metin Özdemir’e oruç tutmanın faziletlerini sorduk.
Geçen yıl olduğu üzere bu yıl da Ramazan ayına koronavirüs salgınıyla giriyoruz. Sizce bu üzere illetler hayatın manasını anlamlandırma açısından değerli olabilir mi?
Öncelikle Cenabı Hak’tan ülkemizi, tüm İslâm âlemini ve insanlığı bu illetten kurtarmasını niyaz ediyorum. Koronavirüs üzere global salgınlara iki açıdan bakılabilir: Birincisi, Allah tarafından bu çeşit felaketlere yeryüzünün bir imtihan alanı olmasının doğal bir sonucu olarak müsaade verilmiş olduğunun bilinmesidir. İkincisi ise insanoğlunun fikir, araştırma, inceleme, deneyim, bilgi ve teknoloji üretme, böylelikle onlardan sakınma, korunma ve kurtulma üzere bütün imkân ve kabiliyetlerini kullanarak onlarla uğraş etme sorumluluğuna sahip olmasıdır.
Allahü Teâlâ, insanoğlunun kendisini öbür canlılardan ayıran üstün özellikleriyle imtihan edilmesinin koşullarına uygun olarak var ettiği dünyada, her türlü felaketi ve ezayı aşikâr bir sebebe bağlı olarak yarattığı üzere, onlara karşı önlem almanın ve onlardan kurtulmanın çarelerini ve vesilelerini de yaratmıştır. Bu bakımdan koronavirüs pandemisi vb. felaketler, insanoğlunun dünyanın ekosistemine ziyan veren hareketlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmış olabileceği üzere, dünya nimetlerine sahip olmak için doyumsuz bir iştah ve hırsla rekabet eden, bu yüzden hayatın gerçek manasını ve hikmetini unutan, münasebetiyle da Yaratıcısını tanıma, kötülüklerle gayret etme, dünyayı imar ve ıslah etme ve yeryüzünü bir barış ve iyilik yurdu haline getirmeye çalışma üzere temel sorumluluklarını yerine getirmekten uzaklaşan insanoğluna Allah tarafından bir ihtar olarak da gönderilmiş olabilir. Kur’an-ı Kerim’de her iki duruma da açıkça işaret eden ayetler bulunmaktadır. Hakikaten Cenabı Hak, Rum Suresi’nin 41. ayetinde, karada ve denizde ortaya çıkan kötülüklerin ve bozgunculukların, tahminen ibret almalarına vesile olur diye insanların kendi elleriyle işledikleri yüzünden meydana geldiğini tabir eder. Bununla birlikte O, Bakara Suresi’nin 155. ayetinde bir imtihan vesilesi olarak insanları “biraz endişe ve açlıkla, bir de mallar, canlar ve eserlerden eksilterek denediğinden” kelam etmektedir. Bu ayetin sonunda, kelam konusu felaketlere sabredenlerin, ahiret hayatındaki kesintisiz nimetlerle ödüllendirileceği hatırlatılmaktadır.
Değerli olan, her vakit olduğu üzere insanoğlunun doğal ve toplumsal kanunları dikkate almasıdır. Kesin bir inançla yapılan bir dua, insanı güçlü, korkusuz ve sağlam kılar. Unutmayalım ki sebeplere sarılmak da fiili bir duadır. Hiçbir kelam, aksiyondan daha tesirli değildir. Global felaketlere bu açıdan bakıldığında, onların hayatın manasını anlamlandırma bakımından büyük değer taşıdıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz.
Ramazan ayı Müslümanlar açısından kıymetli bir ay. Bu ayı başkalarından ayıran özellikler nelerdir? Bu ayı hakkıyla idrak etmek için neler yapılmalı?
Cenabı Hak, bizlere Kur’an-ı Kerim’in Ramazan ayı içerisinde yer alan kadir vgecesinde indirildiğini haber vermekte ve bu geceyi bin aydan daha güzel bir gece olarak nitelendirmektedir. Kur’an bize bir rehber ve hidayet kaynağı olarak gelmiştir. Ramazan ayı ise bizim için, yaptığımız tüm ibadetlerde ve yeterliliklerde yalnızca Allah isteğini gözettiğimiz takdirde, evveli rahmet, ortası mağfiret ve sonu cehennem azabından kurtuluş olan bir maneviyat iklimine dönüşecektir.
Orucun İslam inancı içinde yeri nedir?
Allahü Teâlâ’nın buyruğunu yerine getirmek ve Onun isteğini kazanmak gayesiyle imsak vaktinden iftar vaktine kadar yemek, içmek ve cinsi münasebet üzere yasaklardan uzak durmak manasına gelen oruç, farz, vacip ve beyhude olmak üzere üç kısma ayrılır: Buluğ çağına ulaşmış akıl sahibi her Müslümanın, geçerli bir mazereti olmadığı sürece Ramazan ayı boyunca oruç tutması farzdır. Ramazan orucunun, mazeretli yahut mazeretsiz olarak tutulmadığı vakit öbür bir vakitte kazâ edilmesi de birebir halde farzdır.
Pekala oruç bize ne öğretir? Oruç manevi ve fiziki olarak beşerde ne üzere değişikliklere imkân sağlar?
Oruç ibadetinin bize öğrettiklerine gelince, elbette biz öncelikle öteki ibadetlerde olduğu üzere orucu da yalnızca Allah’ın buyruğunu yerine getirmek ve Onun isteğini kazanmak için tutarız. Orucu yalnızca sevap kazanmak niyetiyle değil onun hikmetleri, dünyevi ve uhrevi yararları ve sonuçları üzerinde düşünerek tutmak gerektiği hususu unutulmamalıdır.
İnsanın ahlaki açıdan tekâmül edebilmesi için sabır kıymetli bir haslettir. Cenabı Hak, Bakara Suresi’nin 153. ayeti kerimesinde, sabır ve namazla kendisinden yardım istememizi tavsiye etmektedir. Zümer Suresi’nin 10. ayetinde ise sabredenlere ecirlerinin hesapsız olarak tastamam verileceği müjdelenmektedir. Peygamber efendimiz de “orucun sabrın yarısı olduğunu” belirtmiştir. İmsak ile iftar vakti ortasında açlığa, susuzluğa ve cinsel dileklerimize sabretmek, bize hayatın öteki problemli ve kuvvetli anlarında da sabretme gücü ve alışkanlığı kazandırır.
Müslümanlar, ramazan ayının hoşluğunu üniversal bir hareket haline getirmek için neler yapabilir? Dini alanda faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlar daha faydalı olmak için neler yapmalı?
Bugün bizler hem ulaşımın hem de irtibatın çok süratli olduğu bir periyoda tanıklık ediyoruz. Fizikî aralıklar çok uzak olsa da artık toplumsal aralıklar bize avucumuzun içindeki bir akıllı telefon ve klavyesinin tuşlarına dokunduğumuz bir bilgisayar kadar yakın. Hem bireyler hem de dinî kurum ve kuruluşlar, dijital teknolojinin bize sunduğu bu imkânları tesirli ve yaygın bir halde kullanarak, dinimizin ve Ramazanın hoşluklarını ve kozmik pahalarını dünya üzerindeki daha geniş kitlelerle paylaşabilirler.
Ümitsizlik toplumsal bir hastalığa dönüşmesin
İslam dünyası bugün hiç de istek ettiğimiz üzere değil. Bu durumun inanç ve ibadet eksikliğiyle münasebeti kurulabilir mi?
Sahiden bu çok yerinde ve değerli bir soru… İslâm dünya ve ahiret istikrarını gözeten bir din. Kasas Suresi’nin 77. ayeti kerimesinde, Müslümanlara sahip oldukları servetlerinden ve imkânlarından fakirlere ve yardıma muhtaç olan kimselerle vermek suretiyle ahiret yurdunu gözetmeleri, bununla birlikte dünyadaki nasiplerini de unutmamaları tavsiye edilir. Hasebiyle Müslümanların dünya nimetlerinin pak ve helal olanlarından diledikleri kadar sahip olmalarında bir sakınca bulunmamaktadır. Bu husustaki en kıymetli ölçü, rızık peşinde koşarken haram yollara sapmamak, israf etmemek, mal ve mülk kazanmayı bir gaye haline getirmeyip onu hem dünya hem de ahiret memnunluğu için bir araç olarak görmek ve nihayet servetin bizi Allah’tan uzaklaştırmasına fırsat vermemektir.
Toplumdaki kimi hastalıklar da insanın birtakım hastalıkları üzere bulaşıcıdır. Lakin toplumun bulaşıcı hastalığı insanın bulaşıcı hastalığına oranla daha çabuk yayılır. En bulaşıcı toplumsal hastalıkların başında ümitsizlik gelir. Toplumu oluşturan bireylerin bir kısmı geleceğine ümitle bakamazsa, miskinleşirler, tembel olurlar. Onların bu ruh halleri, ailelerinin başka fertlerine sirayet eder. Onlar da öbür fertlere, bu başkaları de kendi ailelerine ümitsizlik ve karamsarlık aşılarlar. Bu halka böylelikle gitgide hızlanarak genişler. Sonuçta toplumun fertlerinin çoğunluğunun bu hastalığa yakalandığı görülür. Bundan daha da berbatı, ümitsizliğin ve karamsarlığın o toplumun yazgısı olduğunun bir inanç haline gelmesidir. Bu son evreye gelindiğinde, hiç kimse bir başkasını; geri kalmışlığın, yoksunluğun ve yoksulluğun mukadderatları olmadığına neredeyse ikna edemez.
Meğer Allah her ferdin fıtratına gelişmenin, ilerlemenin, yükselmenin ve öbür bir adam olmanın dinamiklerini yerleştirmiştir. Kısaca söz etmek gerekirse ibadetler bizim ruh dünyamızı zenginleştirir, günahlardan sakınmamıza ve arınmamıza vesile olur. Daha da kıymetlisi ibadetler bizi Allah’a bağladığı için Ondan oburunu ve kendi hevamızı ilah edinmekten korur. Tıpkı Zülkarneyn Aleyhisselam üzere sebeplere sarılmak ve stratejik aklı kullanmak gerekmektedir.
